Özgür Üniversite Türkiye ve Ortadoğu Forumu Vakfı
Yazar: Jessie Cherofsky
“Gıda egemenliği, topraklarımızda sahip olduğumuz türleri bilmek, her bölgeye ne tür tohumlar ekeceğimizi bilmektir.” Bunlar, yakın zamanda sonuçlandırılan Dünya Yerli Kadınlar Konferansı’nda gıda egemenliği çalışma grubunun bir katılımcısı olan Kolombiyalı Amazon’dan Clemencia Herrera’nın sözleridir. Konferansda gıda egemenliği —bir halkın dış pazarlardan bağımsız olarak kendi gıdasını üretme yeteneği— konusunda, yerli gençleri geleneksel gıda yöntemleri hakkında eğitmek için okullar kurmaktan Kuzey Kutbu ve Doğu Afrika’da seralar inşa etmeye kadar bol miktarda çözüm önerisi ortaya çıktı.
Yerli lider , Uluslararası Yerli Antlaşması Konseyi’nin İcra Direktörü Andrea Carmen (Yaqui, Amerika Birleşik Devletleri) tarafından öne sürüldüğü gibi, gıda egemenliği, yerlilerin genişlettiği bir kavramdır. Topraklarının ve bölgelerinin nasıl kullanıldığını kontrol etme haklarının temel bir bileşeni olarak geliştirilmiştir. Medeni ve Siyasi Haklar ile Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Ortak Uluslararası Sözleşmelerin 1. Maddesi, “Hiçbir durumda bir kişi kendi geçim kaynaklarından mahrum edilemez” der. Yine de olan tam olarak budur: dünyanın her yerindeki hükümetler ve şirketler, yerli halkların topraklarını rızaları olmadan ele geçiriyor, yüksek düzeyde uyarlanmış atalık tohumların yerine genetiği değiştirilmiş tohumları getiriyor ve küreselleşmiş bir gıda ekonomisine bağımlı olmaya zorluyor. Ayrıca, iklim değişikliği, yerli halkların yaşadığı ortamları değiştiriyor ve gıda için bağımlı oldukları bitki ve hayvanların yaşam alanlarını yaşanmaz hale getiriyor.
Gıda egemenliğinin zayıflaması ve gıda güvensizliği sorunu yalnızca yerli toplulukları değil tüm insanları etkileyen bir sorun olsa da, -yalnız yerli topluluklar değil- yerli halklar çözüm sunmak için benzersiz bir konuma sahiptir. Eski geleneksel bilgilerle donanmış ve topraklarıyla derin bir bağlantısı olan yerli topluluklar ve özellikle yerli kadınlar, yerel gıda verimliğini yeniden canlandırmak ve gıda egemenliğini güçlendirmek için projeler geliştiriyor ve ağlar kuruyor.
Gıda Güvenliği ve Gıda Egemenliği
Amazon Yerli Kadınları Koordinasyon Birliği başkanı Cecilia Brito, topluluğunun yeme alışkanlıklarının nasıl değiştiğini anlatıyor: “Eski günlerde, biz yerli halklar olarak herkes için sınırsız topraklardan yararlandık. Açlık ya da doğada kirlenme yoktu. Hepsi bol türle dolu … topraklarımız, ormanlarımız, nehirlerimiz vardı.” Yerli halk kendi yiyeceklerini üretiyor ya da avlıyordu, ama diyor ki, şimdi hayvanları avlıyor, pazarda satıyor ve bu parayı dışarıdan yiyecek almak için kullanıyorlar. Özellikle kendisinin ve diğer kadınların topluluklarında gördükleri yüksek seviyedeki kötü beslenmeyi göz önüne alınca, bu döngüyü kendi kendini başarısızlığa uğratan bir döngü olarak görüyor.
Aynı şey Kuzey Kutup bölgesinde de oluyor. Başka bir konferans katılımcısı, insanları büyük ölçüde avcılık ve balıkçılığa bağımlı olan Pauktuutit’te yönetici asistanı olan Linda Arsenault-Papatsie (Pauuktuutit), iklim değişikliği göç yollarını değiştirdiği için geçen kış ren geyiği sürülerinin gelmediğini söyledi. Bu nedenle, topluluktaki erkekler artık avcılık yapmıyor ve kadınlar, neredeyse tamamı ithal edilen yiyecekleri satın almak için gelir sağlayacak ücretli işlere yöneliyor. Ve And Dağları’nda alpakalar artık her zaman ulaştıkları suyu içmek için gelmiyor, bu nedenle topluluklar en iyi et kaynaklarını kaybediyor ve böcek ilacı yüklü ithal ürünlere yönelmek zorunda kalıyor.
Peru Yerli Kültürleri Merkezi temsilcisi Maria Ponce, gıda güvenliği ve gıda egemenliğinin aynı şey olmadığını açıklıyor. İnsanlar tok, dedi ama patates, yuka ve diğer karbonhidratlarla besleniyor. Topluluğu, ormanı pazarları olarak görebilecek durumdayken, artık protein ve diğer hayati besinlere erişemiyorlar. Yiyecek güvenli olabilir -yani yeterli yiyecekleri var- ama doğru yiyecekler değil.
Biyoçeşitlilik ve Serbest Ticaret
Brito, “Ulusötesi şirketlerin olumsuz sosyal, ekonomik ve kültürel etkileri var”, buna gıda egemenliğinin tahrip edilmesi de dahil dedi; çünkü “Devlet iyi uyarlanamadığımız neoliberal politikaları destekliyor. Neoliberal, kapitalist politikalar, gıda egemenliği çalışma grubundaki birçok yerli kadının sunumunda yer alan bir temaydı. Sorun, genetiği değiştirilmiş organizmaların (GDO’lar) ve böcek ilaçlarını savunanların bizi inandırmak isteyeceği gibi, yerli halkların kendilerini besleyemeyeceği değildir. Peru’dan bir Quechua olan Clelia Rivero, yerel olarak üretilen en iyi gıdaların diğer ülkelere ihraç edilmesine yol açan ve Peruluları daha düşük kaliteli gıdalarla baş başa bırakan serbest ticaret anlaşmalarını suçluyor.
Biyoçeşitliliğin kaybı, değişen göç yolları, alışılmadık yağışlar ve iklim değişikliğinin diğer etkileri, pestisitlerin ve “geliştirilmiş” tohumların sahte cazibesi ile birlikte, geleneksel gıdaların yerini ithal, daha az besleyici gıdaların almasına neden oluyor. Ve yerli halklar geleneksel yöntemlerle kendi yiyeceklerinin üretimini terk ettikçe, kadim bilgilerin çocuklarına aktarılması sona eriyor. Bu, Dünya’ya özen göstermek ve ondan besleyici ürünler üretmek için binlerce yılda geliştirilen geleneklerin kaybıyla sonuçlanan bir kısır döngüye yol açıyor.
Çözüm Bulma
Bu sorunları çözmeye yönelik öneriler çoktur, ancak çoğu kadının bildiği gibi uygulama uzun bir süreçtir. Paraguaylı bir Guarani olan Ilaria Cruz, yerli gençleri gıda egemenliğini sürdürme görevine hazırlamak için agroekolojik okullar kurmayı önerdi. Kendi topluluğunda, yerli kuruluşların tohum biriktirdiğini; başarılı tohumları paylaştıkları ve onları ekmeye devam ederek korudukları tohum değiş tokuşlarına katıldıklarını söyledi. Kenya’dan bir Masai olan Alice Lesepen, topluluğundaki kadınların gıda yetiştirmek için suya erişememe sorununu çözmek için hükümetten nasıl yardım istediğini anlattı. Hane olarak yeşillik ve sebze ekmeye başladılar; iklim değişikliği yağmur düzenini değiştirdiğinde, hükümete danıştılar ve şimdi daha az suyla daha kısa sürede yiyecek yetiştirebilecekleri bir seraya sahipler.
Maasai kadınlarının öz-kararlılığı, gıda egemenliği sorunlarıyla yüzleşmelerine ve çözümler geliştirmelerine olanak tanıyor. Sulama sistemlerini nasıl kullanacaklarını ve pazarlara nasıl erişeceklerini öğrenmeleri gerekiyor, ancak Lesepen, “Çok şey üretebileceğimize eminim” diyor. Benzer şekilde, Brito ve topluluğu, ailelere hane düzeyinde yiyecek üretmeyi ve küçük bir gelir getirmeyi öğretmek için bir proje uyguluyor. Kuruluşu, yerel yiyecekler hakkında geleneksel bilgileri toplamak ve insanlara kendi yiyeceklerini atalarının bilgeliğine dayanarak yeniden üretmeyi öğretmek için atölyeler düzenlemektedir. Böylece “geçmiş ile bugün arasında işbirliği” yaratıyorlar.
Yerli kadınlar, gıda egemenliği mücadelesinde özellikle önemlidir. Brito’nun açıkladığı gibi, “Yerli kadının özel rolü atalarımızın yöntemlerini sürdürmektir. Kültürlerimizin korunmasında önemli bir rolü [yerine getiriyoruz]. Üretiyor ve çoğaltıyoruz. Erkekler dışarı giderken, kadınlar çoğunlukla her gün çocuklarımızla, ailemizle birlikte evlerinde oluyor. Kadın, toprağı en çok işleyendir. Kadınlar olarak ileriye gitmeye liderlik ederek önemli bir rol üstleniyoruz.”
Konferansta konuşan tüm yerli kadınlar, gıda egemenliğine yönelik çalışmayı vurguladılar ve ailelerinin ve topluluklarının bunu yapmaya teşvik edilmesinin büyük ölçüde kendilerine düştüğünü kabul ettiler. Brito’nun kuruluşu, çiftleri ve çocuklarını aileleri için birlikte yiyecek üretmeye teşvik ederek mevcut paradigmayı değiştirmek için çalışıyor. Onun söylediği gibi, bu işi “bizim olanı korumak, elimizde tutmaya devam etmek için” yapıyorlar.
Çeviren: Reha Alpay
Yazının aslı www.culturalsurvival.org web sitesinde Aralık 2013’de yayımlanmıştır:
*ekdoloji.org’tan alınmıştır..
