Özgür Üniversite Türkiye ve Ortadoğu Forumu Vakfı
Güney Amerika’da 2000’li yıllardan itibaren yükselen “sol” ya da “ilerici” görūnūmlū hūkūmetler bir bir seçimleri kaybediyor yada gūçlerini būyūk ölçūde yitiriyorlar. Son olarak Arjantin’de popūlist “Kirschnerism” sona erdi ve neoliberal muhalefet seçimleri kazandı. Neoliberal hūkūmetin ilk işi Mayıs Anneleri Derneǧi’nin başkanına dava açmak oldu.
Venezūela’da yapılan yasama seçimlerinde muhalefet ezici çoǧunluǧu kazandı. Benim de çeşitli yönlerden eleştirdiǧim Bolivarist hūkūmet, bu seçimlerde būyūk darbe aldı. Zaten Chavez’in karizmasına sahip olmayan ve onun gölgesinden çıkamayan Nicholas Maduro artık 2018’e kadar kısıtlanmış bir başkan olarak görev yapacak ve muhtemelen başkanlık seçimlerini de kaybedecek.
Rüşvet ve yolsuzluk, Güney Amerika ülkelerinde çok yaygın bir yöntemdir. Latin Amerika’da yolsuzluǧun tarihsel kökenleri vardır, kolonyalist dönemden bu yana.
Brezilya’da son “Lava-Jato” adı verilen yolsuzluk operasyonu iktidardaki İşçi Partisi ve bazı diǧer partilerin en ūst yöneticilerine kadar uzandı. Devlet Başkanı’nın da yolsuzlukta önemli rolū olduǧu dile getiriliyor. Bu operasyon ve yargılamalar halen sūrūyor.
Şili Devlet Başkanı Michelle Bachelet, geçtiǧimiz aylarda, kabine üyelerinden istifa dilekçelerini sunmalarını talep etmişti. Bachelet, Chanel 13’te katıldığı programda hangi bakanın kabinede kalacağına, hangisinin gideceğine 72 saat içinde karar vereceğini söylemişti. Son zamanlarda oğlunun adının da karıştığı yolsuzluk skandalları nedeniyle halk arasındaki popülerliği önemli ölçüde düştū Bachelet’in.
Arjantin Devlet Başkanı eski Yardımcısı Amado Boudou hakkında, rüşvet alma ve gizli sahibi olduğu bir şirkete kamu ihalelerinde ayrıcalık sağlama suçlamalarıyla dava açıldı. Yine Ekvador Jamil Mahuad eski devlet başkanı hakkında yolsuzluk yaptıǧı gerekçesiyle kırmızı būlten çıkarıldı.
Brezilya’da 13 Mart 2016 tarihinde milyonlarca kişi, eski devlet başkanı Lula ve yolsuzluǧa karışmış olan diǧerlerinin yargılanması ve Devlet Başkanı Dilma’nın görevden alınması (impeachment) amacıyla sokaǧa çıktı. Gösteri organizatörlerine göre 6 milyondan fazla kişi sokaǧa çıkmıştı. Bu Brezilya tarihinde bir rekordu. Gösterilerin amacı ūlke tarihindeki en būyūk yolsuzluk soruşturması ve operasyonuna destek vermek ve ūlkede 14 yıldır iktidarda bulunan Partido dos Trabalhadores (PT=İşçi Partisi) hūkūmetinin istifa etmesini saǧlamaktı.
Latin Amerika öyle bir hale geldi ki, nereye giderseniz gidin, “solcuyum” derseniz tepki alabilirsiniz ve ‘hırsız’ olarak nitelenebilirsiniz, çūnkū kitleler bunları hâlâ “komūnist” diye nitelendiriyor.
Brezilya’da İşçi Partisi hūkūmeti yıllardır bir sistem kurmuş ve yoksulların desteǧiyle ayakta duruyor. AKP’nin makarna, kömūr yardımı ile ayakta durması gibi. Aile yardımı (bolsa familia) adı altında bazı yoksullara kūçūk çapta aylık yardım yapılıyor, bir nevi fakir fukara fonu gibi. Ben buna “makarna sistemi”, bunlara da “makarna sosyalistleri” diyorum. Sistem makarna, pirinç ile ayakta duruyor hâlâ. Fakat Brezilya’da hūkūmet yanlılari ile karşıtları arasında yer yer çatışmalar oldu bu gūnlerde. Bu çatışmalar derinleşirse, Brezilya’da kūçūk çaplı bir iç savaş bile yaşanabilir. Venezuela’da da öyle…
Gösterilerin Tūrkiye’den farkı burada polis bir şiddet eylemi ya da çatışma olmadıǧı sūrece genellikle saldırmıyor ve bu yūzden gösteriler sakin geçiyor. Ya da Tūrkiye’de olduǧundan çok daha az mūdahale ediyor diyelim şimdilik en azından.
Latin Amerika’da “sol” ya da “ilerici” görūnūmlū hūkūmetlerin sonu geliyor. Toplum aynı Tūrkiye’de olduǧu gibi ikiye bölūnmūş, kutuplaşmış durumda. Venezūela’dan Arjantin’e, Brezilya’dan Şili’ye, Ekvator’a. Bu hūkūmetlerin hepsi boǧazına kadar yolsuzluǧa batmış durumda. Şili Devlet Başkanı’nın oǧlundan Arjantin eski devlet başkanı Kirchner’in bakanlarına ve Brezilya’da İşçi Partisi hūkūmeti ve diǧer partilere kadar herkes rūşvetle, yolsuzlukla besleniyor. Arada yoksulların gönlūnū almak için bir kaç “sol” söylem yetiyor ve tabi ki makarna, pirinç paketleriyle birlikte… Çūnkū būyūk kitleler bilinçsizdir; gerçek komūnizmin, neoliberalizmin ne olduǧunu bilmez ve fikirlerini de kolay kolay deǧiştirmezler. Onları manipūle etmek kolaydır.
“Lava Jato” başlıǧıyla yapılan yolsuzluk soruşturmasına milyonlar destek veriyor. Bu yolsuzluk operasyonuna yalnızca PT deǧil, muhalefetteki PSDB’de gömūlmūş durumda. Son seçimdeki başkan adayı Aécio Neves örneǧinde olduǧu gibi.
Brezilya devlet eski başkanı Lula da Silva, yolsuzluk operasyonu çerçevesinde ifadesi alınınca, PT hūkūmeti tarafından dokunulmazlık zırhına sahip olması amacıyla kendisine önerilen bakanlıǧı kabul etti. Uluslararası medyada ve Brezilya’da bu durum, Lula’nın suçlu telaşıyla yargıdan kaçma girişimi olarak deǧerlendirildi.
Bundan yaklaşık ūç yıl önce yayınlanan bir yazımda soyle yazmıştım:
“Partinin (PT) ideolojisi, o zamanlar iki kişi üzerine kurulmuştu: Lenin ve özellikle devlet teorisi üzerine kendine özgü görüşleri olan Antonio Gramsci. Parti içinde azımsanamayacak ölçüde Gramsci yanlısı bir kitle vardı. Yeni Ekonomi Politikası (NEP) ölçü alınacaktı.PT, üye sayısı olarak ülkenin ikinci büyük partisidir… 2002 yılında PT Başkanı Lula da Silva, Brezilya Devlet Başkanlığı’na seçilince, yavaş yavaş PT de iktidara uyum sağlamaya ve önceden söylediklerinden çok farklı şeyler yapmaya başladı. … Zapatistaların lideri subcomandante Marcos, İngiliz gazetesi Guardian’a verdiği bir demeçte, Lula ile Nikaragua Devlet Başkanı Ortega’yı “hainler” olarak niteliyor. …Şimdiki başkan Dilma aday olur olmaz kendisini “image maker”lara (imaj yapıcılar) teslim etti. Önce vücudundaki yağları aldırdı, yüzünü gerdirdi, on yaş gençleşti. Saçına yeni bir şekil verdiler ve son moda yeni elbiseler giyindi, böylece başkan seçildi. PT, “bolsa familia” denilen bir sistemi kurdu. Bu sistem içerisinde yoksul ailelere “cesta básica” denilen temel yiyecek paketi veriyorlar. Ve ayrıca yine ihtiyacı olan yoksul ailelere cüzi bir miktar da olsa aylık maaş ödüyorlar. Yani bir tür AKP’nin makarna paketleri yardımı ve sosyal yardımlaşma fonu gibi.”
Yani İngiliz İşçi Partisi ne kadar sosyalistse, Brezilya İşçi Partisi (PT) de o kadar sosyalisttir (!)
Olayın paradoksal yani, PT hūkūmeti būtūn işçi, emekçi karşıtı neoliberal politikalarına raǧmen en būyūk oy ve desteǧi ūlkenin en yoksul bölgelerinden Kuzey Brezilya’dan alıyor. Yani bir anlamda yoksul uçurum halkı, kendi ūzerilerine basarak zengin olan PT elitlerine destek veriyor. Bunun bir nedeni yoksullara yapılan cūzi yardim. PT, “ben olmazsam bu yardımı keserler.” diye tehdit ediyor. Diǧer yandan ekonomik kriz giderek derinleşiyor. İşsizlik oranı resmi rakamlarla yūzde 8,6’ya dayandı. Her gūn yūzlerce işçi işten çıkarılıyor, halkın alım gūcū giderek artan enflasyon karşısında azalıyor.
Araştırma enstitūsū IBGE’nin rakamlarına göre Brezilya’da işsizlik oranı yūzde 8.6 rakamına ulaştı.
Yine aynı araştırmaya göre yaklaşık 9 milyon insan bu ūlkede iş ariıyor. Krizden başta turizm olmak ūzere būtūn sektörler etkilendi. Yurtdışına turizm yūzde 50 oranında dūştū, yayın sektörūnde işten çıkarmalar başladı, kitap yayıınları dūştū, satış oranları da geriledi. Örneǧin bilimsel araştırmalara ayrılan būtçe yūzde 25 oranında azaltıldı. Brezilya’nın en būyūk medya kuruluşu olan Globo, yaklaşık 400 gazeteciyi işten çıkardı son dönemde.
Yine IBGE’nin araştırmasına göre, bu yılın sonuna kadar işten çıkarılan insanların sayısı 1 milyon 200 bin kişiye ulaşabilir.
Bu veriler de gösteriyor ki, PT hūkūmetinin uyguladıǧı yeni kalkınmacı (neodesenvolvimentismo) politikalar çökmūştūr.
Son olarak Lula’nin yargidan kaçmak için dokunulmazlik kazanmak amacıyla bakanlıǧı kabul etmesiyle gece halk sokaklara dökūldū ve protesto gosterilerinde bulundu. PT hūkūmeti kendisine karşı yapılan bu demokratik gosterileri, “bir darbe girişimi” olarak niteliyor ve kendisini yoksullarla özdeşleştirerek bu saldırının aynı zamanda yoksullara da yapıldıǧını belirtiyor. Bu da demagojinin bir başka yanı. Oysa gerçekte Baskan Dilma’nın bir gūnlūk makyaj gideri yaklaşık 3 bin tl. civarında. Kaç kez estetik ameliyat olduǧunu kendisi de unutmuş durumda. Yani 14 yıldır iktidarda olmalarına karşın hâlâ maǧduru oynuyorlar. Diǧer yandan kitlesel gösteriler herhangi bir parti tarafından organize edilmiyor; bu gösteriler sivil yurttaş inisiyatiflerince organize edilerek, sosyal medyadan duyuruluyor. Elbette göstericilerin içinde saǧ partilere oy verenler, hatta askeri darbe isteyen kūçūk azınlıklar da var. Aynen Gezi direnişinde olduǧu gibi. Ancak bu kitlesel gösteriler, ideolojik bir politikadan çok, rūşvete yolsuzluǧa, özūnde ise bunu ūreten sisteme karşı gibi görūnūyor. Gösteriler “sol”dan saǧa yolsuzluǧa batmış politikacıları hedef alıyor.
Bir diǧer gerçek, PT, Brezilya’daki sosyal hareketlerin tūmūnū yönlendirmektedir, en azından bu hareketlerin yönetimlerini. Başta sendikalar (CUT), Brezilya Kadınlar Birliǧi (UBM) ve topraksız köylūler hareketi (MST) vb… Bu örgūtler yıllardır hūkūmetle uzlaşı içinde yaşıyor ve genellikle hūkūmete karşı eylem yapmaktan kaçınıyorlar. Çūnkū iktidar olanaklarından nemalanan bir yönetici elit kesimi var bu yapılanmalarda. Bunlar hūkūmete ve Lula’ya destek eylemleri yapıyorlar, ancak topladıkları kitle, sokaǧa çıkan hūkūmete karşı halk kitelelerinin yanında çok az kalıyor.
PT yanlıları ve karşıtları arasında tek tūk çatışmalar da görūlūyor. Peki bu çatışmalar artarak kūçūk ölçekli bir iç savaşa dönūşebilir mi? Ya da PT hūkūmeti 2018 seçimlerine kadar iş başında kalabilir mi?
Belki PT hūkūmeti 2018’e kadar iş başında kalabilir, belki de giderek artan halk baskısına dayanamayıp istifa edebilir. Ancak görūnen bir gerçek var ki, PT hūkūmeti Brezilya’da būyūk kitlelerin gözūnde meşruiyetini yitirmiştir ve Lula’nın bakan olduǧu gūn de aslında de facto olarak sona ermiştir. PT, hūkūmetten dūştūǧū an erimeye başlayacak, yolun sonuna gelmiş bir partidir bence. Ne olursa olsun artık hiçbir şey Brezilya’da eskisi gibi olmayacak.
Eǧer PT hūkūmeti ne olursa olsun iş başında kalmayı seçerse, karşıtları ve taraftarları arasındaki çatışmalar artabilir, hatta belki de kūçūk ölçekli bir iç savaşa kadar gidebilir diyenlerin sayısı da her geçen gūn artıyor.
Yazıy baǧlarken, yolsuzluktan yargılanmamak ve yargıdan kaçmak için bakan olan Lula’nın 1988 yılında söylediǧi sözlere yer verelim: “Brezilya böyledir: eǧer bir yoksul hırsızlık yaparsa hapishaneye gider, bir zengin hırsızlık yaparsa ise bakan olur.”
