Özgür Üniversite Türkiye ve Ortadoğu Forumu Vakfı
bunun bölge açısından sonuçları neler oldu?
Esad’ın devrilmesi Ortadoğu’daki güç dengelerini değiştiriyor. Güney Kafkasya da dahil olmak üzere daha geniş bölge daha fazla çatışmayla karşı karşıya kalabilir.
Bırakın bu kadar çabuk gerçekleşeceğini kimse Esad’ın devrileceğini öngörmedi. Ülkenin sular altında kalma hızını birkaç faktör açıklıyor:
İzolasyon
Son yıllarda Suriyeliler neredeyse oybirliğiyle Başkan Esad’dan uzaklaştı. Batı’nın uyguladığı ve uluslararası hukuka göre hukuka aykırı sayılan sert ekonomik yaptırımlar nedeniyle ekonomi çökmüş, nüfusun büyük bir kısmı yoksullaşmıştır.
Esad, ekonomiyi canlandırmak için Körfez ülkeleriyle yakınlaşma arayışına girdi. Ancak sert bir yaklaşım benimseyerek bu ülkelerin cihatçı isyancılara verdikleri destek nedeniyle Suriye’nin yeniden inşasını finanse etmelerini talep etti. İkincisi, özellikle Suriye hükümetinin Körfez bölgesine akın eden bir uyuşturucu olan captagon’un üretim ve dağıtımına müdahil olması nedeniyle reddetti.
Bu durum onun hem Suriye içinde hem de dışında izolasyonunu güçlendirdi. Yolsuzluk her yerde mevcuttu ve Esad, Şii azınlığa (Alevilere) dayanarak ülkeyi demir yumrukla yönetiyordu. İç savaştan sonra Esad barışı tesis edemedi. Nüfusun yarısı yerinden edilmiş veya yurt dışına kaçmıştı.
Bölgenin büyük bir kısmı kontrolü dışındaydı. Rusya 2018’de çeşitli isyancı gruplarla uzlaşma müzakereleri yaptı ancak Esad birkaç ay sonra bunu görmezden geldi. İnsanları hapse attı ve sakinlerin kendilerini güvende hissettiği küçük kasabaların özerkliğini elinden aldı.
Bu Esad’ın askeri konumunu zayıflattı. Dahası, İsrail’in Suriye’deki askeri tesisleri sürekli bombalaması, Suriye silahlı kuvvetlerinin lojistik ve malzeme yeteneklerini önemli ölçüde azalttı.
Aynı zamanda çeşitli cihatçı gruplar da Türkiye, İsrail ve ABD’nin desteğinden yararlandı.
Ayrılan müttefikler
Bütün bunlar Esad hükümetinin ancak Rusya, İran ve Hizbullah’ın desteğiyle ayakta kalabileceği anlamına geliyordu.
Suriye, “sıcak deniz”deki (Akdeniz’deki) tek liman olması nedeniyle Ruslar için stratejik açıdan hayati önem taşıyor. Ancak Ukrayna’daki savaş nedeniyle Rusya’nın Suriye’ye askeri müdahalede bulunma yeteneği veya isteği daha azdı.
Tartus Limanı. Harita: cacahuate ve Globe-trotter, Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0
Bu duruma en büyük katkıyı sağlayan faktör ise Hizbullah ve İran’ın Suriye’de zayıflaması oldu. Son aylarda İsrail bombardımanları İran’ın lojistiğini tamamen sekteye uğrattı. Bu, İran birliklerinin Suriye hükümetini savunmak için konuşlandırılmasını engelledi.
Bu aynı zamanda Hizbullah savaşçılarını Lübnan’a dönmeye zorladı. İranlı Şii milislerin veya Lübnan Hizbullahının desteği olmadan Esad tutunamadı ve Suriye, Heyet Tahrir El Şam (HTS) liderliğindeki iyi silahlanmış ve organize cihatçıların eline olgun bir meyve gibi düştü.
Muhalefetin parçalanması
Esad’ı deviren muhalif gruplar derin bir şekilde bölünmüş durumda. Üç ana grubun, Heyet Tahrir El Şam (HTS), Türkiye yanlısı Suriye Ulusal Ordusu (SNA) ve güneyli isyancıların tek bir ortak düşmanı var: Esad.
Cihatçı bir grup olan HTŞ’nin, ANS’nin daha heterojen İslamcı gruplarıyla ve güneyli isyancılarla çok az ortak noktası var. Ek olarak, bu grupların kendileri de birbirleriyle düzenli olarak çatışan iç grupların bir karışımıdır.
Bu gruplar arasında herhangi bir koordinasyon veya genel bir yapı yoktur. Bu birlik eksikliği, barışçıl bir geçiş veya istikrarlı bir güç paylaşımı ihtimalini ortadan kaldırıyor.
Suriye’nin eski muhalefet koalisyonu (CNS) neredeyse önemsiz hale gelirken, güç artık yerel liderlerin ve yoksul banliyölerden ve kırsal bölgelerden gelen milislerin elinde.
Jeopolitik sonuçlar
Esad’ın devrilmesinin geniş kapsamlı bölgesel etkileri var. Türkiye, Suriye’nin kuzeyinde nüfuzunu güçlendirerek stratejik avantaj elde etti.
Yıllarca Esad’ı destekleyen Rusya ve İran için Esad’ın düşüşü büyük bir yenilgi anlamına geliyor.
İran açısından bunun yansımaları özellikle ciddi. Tahran, bu gelişmelerin aynı zamanda Hizbullah’ın bir sonraki hedef haline gelebileceği Lübnan’daki istikrarı da bozabileceğinden korkuyor.
İstikrarsızlık aynı zamanda İran’ın önemli ekonomik ve stratejik ortağı olan Irak’ı da tehdit ediyor. İran, Irak’taki hakimiyetini kaybederse, büyük ölçüde Irak üzerinden yapılan petrol ticaretine bağlı olan ekonomisine ciddi bir darbe vuracak. Ayrıca, 1980’lerdeki İran-Irak Savaşı’na yol açan çatışmaların yeniden yaşanmasından da korkuluyor.
ABD açısından Esad’ın düşüşü İran’ın bölgedeki nüfuzunu sınırlama ve İsrail’i güçlendirme stratejisinin bir parçası. İran’dan Irak ve Suriye üzerinden Lübnan’a uzanan “Şii eksenini” kesmek Washington ve Tel Aviv için bir zaferdir.
İsrail pozisyonunu güçlendirdi. Suriye, Hamas ve Hizbullah’a silah tedariki açısından hayati önem taşıyordu. Bu iki direniş hareketi için Esad’ın devrilmesi ağır bir darbe. İsrail, yoğun bombardıman yoluyla ve ülkenin bazı kısımlarını işgal ederek ve sonunda ilhak ederek Suriye’nin askeri kapasitesini büyük ölçüde yok etme fırsatını kullanıyor.
Orta Doğu ötesindeki sonuçlar
Suriye’deki gelişmelerin bölge dışında da, özellikle Güney Kafkasya’da yansımaları olabilir. Türkiye, Suriye’deki zaferinden sonra, Azerbaycan ile Türk bölgesi Nahçıvan arasında bir kara koridoru oluşturmak için Azerbaycan’la birlikte çalışarak Ermenistan’a odaklanma eğiliminde olabilir.
Harita: Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0
Bu, Ermenistan’ı önemli topraklardan mahrum bırakacaktır. Ukrayna’daki savaş ve Suriye’deki yenilgi nedeniyle zaten zayıflamış olan Rusya için bu, yeni bir stratejik zorluk teşkil edecek.
Ermenistan ve Azerbaycan ile sınır paylaşan İran da kuzey sınırına yönelik potansiyel tehdit göz önüne alındığında Türkiye’nin bölgedeki emellerine tepki gösterebilir.
Referanslar:
– Fabrice Balanche: “Rusya ve İran, Beşar Esad’ın gücünü yeniden kurma yeteneğinden şüphe duyuyordu”
– Beşar Esad’ın güvenlik devleti Suriye’de neden bu kadar dramatik bir şekilde çöktü
– Beşar Esad’ın Suriye’sinin düşüşü hakkında 10 puan
Kaynak: Weled morgen’denOrta Doğu
Investig’Action internet sitesinde yayınlanan yazılarda ifade edilen görüşler yazar(lar)a aittir. Investig’Action tarafından yayınlanan ve kaynağı “Investig’Action” olan yazılar, orijinal siteye hiperlink verilerek kaynak belirtilerek çoğaltılabilir. Ancak CC (creative commons) olarak işaretlenmeyen fotoğrafların telif hakkı içermediğini lütfen unutmayın.
